حماسه های دینی با نگاه تطبیقی با حماسه ی ملی شاهنامه
متن سخنرانی حماسه های دینی با نگاه تطبیقی با حماسه ی ملی شاهنامه
#دکتر_بتول_فخراسلام- استاد #بنیاد_فردوسی_مشهد
♦️حماسه های دینی را برخاسته از اعتقاد شدید دینی گویندگان آنها دانسته اند و دلایلی درباره ی پیدایش آنها برشمرده اند.یک دلیل را نیاز مروجان مذهب تشیع دانسته اند که در برابر فضایل خوانان ابوبکر و عمر راه چاره ای جز ذکر پهلوانی های امام علی (ع) و منقبت خوانی نداشتند. دلیل دوم افول حماسه سرایی ملی به دلیل نفوذ گسترده ی تعالیم اسلامی ست و دیگر این که حکمرانی اقوام ترک نژاد غزنوی و سلجوقی و خوارزمشاهی و …بر ایران باعث دگرگونی های اساسی در آداب و رسوم ایرانیان گشت.
♦️دکتر مهرداد بهار معتقدست حماسه های دینی و حماسه های ملی از چند جنبه تفاوت دارد. دکتر بهار این جنبه ها را در”هدف”، “ساختار” ، “شخصیت ” و ” زمان و مکان” گنجانده اند.
♦️هدف در حماسه های دینی مفاخره ی تقابل و تعارضی با مخالفان مذهبی ست.بدین معنا که نویسنده به انگیزه ی مبارزه جویی قلم به دست می گیرد و روایتی تاریخی را با تخیلی اغراق آمیز می آمیزد و به مقابله می پردازد. ولی هدف در حماسه ی ملی مانند شاهنامه بیان چگونگی ایجاد یک جامعه و یک هویت و ملیت ست وبسیاری از حماسه های دینی با روایت تاریخی همخوانی ندارد ولی شاهنامه کاملا با روایت تاریخی هماهنگ ست و در راستای رسیدن به هدف ،روایت ها در حماسه های دینی قومی و قبیله ای ست با جنبه های اعتقادی. لیک در حماسه ی ملی شاهنامه ، روایت ها فرا قومی ست ، روایت ها بشری ست…
♦️دومین تفاوت در ساختارست.در حماسه های دینی در یک بافت تاریخی تمام عناصر داستانی گنجانده می شود و چون مخاطب عوام بوده اند، کمتر به جنبه های منطقی توجه شده و بیشتر، سخن تخیلی و غیر قابل باورست.ولی حماسه ی ملی مانند شاهنامه روایت دوران بلاخیز سرزمینی ست که پهلوانی هایی که در حافظه ی ملت ماند و بعد ها به شکلی شاعرانه بازگو شد آن هم در قالب حقیقت و اساطیر و جالب این جاست که شاهنامه جنبه ی منطقی و خردمندانه اش بر بخش رمزآگین می چربد و آنجا که سخن راز و رمز دارد،خود فردوسی رمزکاوی می کند و کد و کلید رمزها را می دهد .مانند دیو که فردوسی می فرماید که :
تو مر دیو را مردم بد شناس
کسی کو ز یزدان ندارد سپاس
♦️سومین تفاوت در شخصیت هست. در حماسه های دینی شخصیت امام یا پیامبر یا بزرگ دینی ست و برای تبلیغ دین و مذهب به پا می خیزد و قهرمانی ها می کند و رخدادها با توجیهات اعتقادی و جنبه های مبالغه آمیز همراه می شود و همه پیرامون یک شخصیت می چرخد.ولی در حماسه های ملی مانند شاهنامه شخصیت ها ابرمردانی هستند که هر یک مظهر شجاعت و قدرت و حمایت هستند و برای حفظ مرز و تمدن و فرهنگ ملی و بشری به پا می خیزندو….
در شاهنامه آنها که برای تبلیغ یک دین به پا می خیزند، محبوبیتشان خدشه دار می شود. نمونه اش اسفندیار که شخصیت جذابی دارد ولی تا زمانی که با رستم رو در رو نشده.ولی همین که می خواهد رستم را به بند آیین در آورد و به زور زرتشتی کند، چهره اش مخدوش می گردد…
زمان و مکان در حماسه های دینی مشخص ست. یک مقطع زمانی در تاریخ ست و مکانی شناخته شده ومعین.لیک در حماسه ملی شاهنامه زمان و مکان در هاله ای از ابهام ست…
♦️دو عامل را می توان در عدم رویکرد به حماسه های دینی ذکر کرد: یکی ضعف بعد زبانی و دیگری ، ضعف محتوا ست. زبان حماسه های دینی بسیار سست و مبتذل ست .چون نویسندگانشان از سواد و دانش بالایی بهره مند نبودند. لیک شما شاهنامه راببینید.چه قدر زبان فاخر و استوار و زیباست. چون نویسنده ، فردوسی ست. دانشمندست و تربیت دهقانی دارد و….. محتوا هم بسیار تخیلی و غیر قابل باورست و
به نظر من حافظه ی تاریخی و ضمیر ناخود آگاه جمعی یک ملت نمی تواند پذیرای هر گونه حماسه ای باشد……
#بنیاد_فردوسی_مشهد
#كانون_شاهنامه_فردوسي_توس
https://t.me/bonyadeferdowsitous