✅داستان تولد زال در نگاه سهروردی

✅داستان تولد زال در نگاه سهروردی

🔶پس از روایت فردوسی در شرق ایران دربارۀ تولد زال، مهمترین روایت از آن سهروردی (مقـ 587 ق) در غرب ایران است («رسالۀ عقل سرخ»، بند 9). هنگامی که زال با موهای سپید و چهره‌ای زشت به دنیا می‌آید، سام وی را به بیابان می‌اندازد. مادر زال به دلیل «کریه‌لقا بودن» وی نخست این تصمیم را می‌پذیرد، اما سپس به جستجوی فرزند می‌رود و سیمرغ را می‌بیند که روزها با بالهای گسترده از او پرستاری می‌کند و شب‌هنگام آهویی به او شیر می‌دهد. سپس مادر زال را برداشته و با خود به خانه بازمی‌گرداند. از آنجا که دو روایت متفاوت از تولد زال در دو سپهر مکانی وجود دارد و راوی دوم یعنی سهرودی به فردوسی و شاهنامه هیچ اشاره‌ای نکرده ــ اگرچه برخی پژوهشگران چون کُربن (ص188، 196)؛ پورنامداریان (ص262-271)؛ امیرمعزی (ص77-78) و پرهام (ص338) برآنند که سهروردی روایت خود را از فردوسی گرفته است ــ می‌توان گفت که ما با دو روایت اصیل و مستقل مواجهیم که ناشی از دو نگرش ویژه به زال و شخصیت او ست. مجموع این دو روایت ــ البته با برخی تفاوتها و با تکیه بر روایت سهروردی ــ یادآور تولد زردشت و ماجراهای دوران کودکی وی در متون پهلوی و فارسی زردشتی است (نک: موله؛ آموزگار – تفضلی). بنابر آنچه در دینکرد (I/435=5/2/2-5, II/601,610,614-617=7/2/2-5,56-58, 3/2-19)؛ وزیدگیهای زادسپرم (بخش 10)؛ وجرکرد دینی (بند 7-11)؛ زراتشت‌نامه (بیت 230-330) و روایات داراب هرمزدیار (2/290/10) آمده است: پیش از تولد زردشت نور و روشنی سراسر خانه را فرامی‌گیرد و وی به هنگام تولد می‌خندد. جادوگران ده پدر زردشت را بر آن می‌دارند تا وی را در آتش بیاندازد، اما آتش روشن نمی‌شود/ وی را نمی‌سوزاند. سپیده‌دم مادر زردشت به صحرا رفته و وی را به خانه بازمی‌گرداند. پدر زردشت برای بار دوم و سوم فرزند را در زیر دست و پای گاوها و اسبان رها می‌کند، اما گاو شاخدار و اسب سُم‌دار زردگوش همانند باز و همای از زردشت نگهبانی می‌کنند تااینکه مادرش دوباره او را به خانه بازمی‌گرداند. پدر زردشت دیگربار کودک را به صحرا برده و در لانۀ گرگی می‌اندازد. آرواره‌های گرگ که برای دریدن زردشت دهان گشوده، خشک می‌شود. ایزدان بهمن و سروش برای زردشت میشی/ دو میش بزرگ می‌آورند. میش سراسر شب به زردشت شیر داده و از وی پرستاری می‌کند. سپیده‌دم مادر فرزند را به خانه برده و در آغوش خود بزرگ می‌کند (نیز نک: شهرستانی، 1/237؛ بهرام بن فرهاد، 188-189؛ کیخسرو اسفندیار، 72-75).
🔶سنجش روایت فردوسی و سهروردی با متون پهلوی دربارۀ کودکی زردشت، بیانگر کم‌رنگ بودن نشانه‌های روایت کودکی زردشت در شاهنامه است، اما روایت سهروردی به جز برخی جایگزینیها مانند دگرگونی گاو و اسب به سیمرغ و دگرگونی میش به آهو همان روایت متون پهلوی دربارۀ زردشت است که سهروردی یا منبع مورد استفادۀ وی آن را با نام زال روایت کرده است، به‌ویژه نقش یگانۀ مادر و بزرگ شدن کودک در دامن وی از همسانیهای دو روایت است.

🔷آرش اکبری مفاخر، «زال»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، 1395، ج 4، ص 671-672.

💠#بنیاد_فردوسی_مشهد
💠#كانون_شاهنامه_فردوسي_توس‏

🆔 http://bonyadferdowsitous.ir/

🆔https://t.me/bonyadeferdowsitous

🆔https://www.instagram.com/bonyadeferdowsitous

🆔https://www.aparat.com/BonyadeFerdowsiMashad