گزارشی کوتاه از کارگاه «کارکردها و مؤلّفههای هویت اهریمنی در شاهنامهی فردوسی»
گزارشی کوتاه از کارگاه «کارکردها و مؤلّفههای هویت اهریمنی در شاهنامهی فردوسی»
دکتر فخراسلام
واژهی «اهریمن»، به معنای «خرد ناپاک» است و در تعاریف، ویژگیهای ویرانگری، مرگ آفرینی، نادانی، بینظمی، زیان رسانی و راهنمایی به سمت و سوی بدیها به او نسبت داده شده است. مهمترین نماد اهریمن، «مار» است؛ ولی نمودهای مگس و مارمولک و بعضی از خرفستران موجودات موذی – نیز معرّف اوست. در شاهنامهی گرانسنگ فردوسی، 107 بار واژههای اهریمن، آهرمن و اهرمن آمده و در پیکرهای گوناگونی مانند اژدها، پری و دیو نمایان شده. افزون بر این، مهمترین خویهای اهریمنی هم در شاهنامه به شیوههای مختلف جلوهگر شده که محدود به تورانیها و اهریمنیها نمیشود: نادانی، آزمندی، فریب، جادو، دروغ و پیمان شکنی، خشم و بدخویی، کینه جویی و …
مهمترین ویژگیهای هویت اهریمنی بر پایهی شاهنامه از این قرار است:
الف) نادانی که بیشترین جلوه اش در توهّم نمایان میگردد. «توهّم خود خدا انگاری» مانند جمشید و «توهّم توطئه» مانند کاووس و گشتاسپ که به نوعی درگیر این توهّم می باشند و شاید همین نادانی و توهّم، خاستگاه و سرچشمهی همهی ویژگیها و پیامدهای اهریمنی باشد؛ چرا که برای توهّم توطئه همواره دروغ و ناراستی و فریب و آز زمینه ساز هستند.
ب) توطئه چینی و سرکوب که معمولاً عامل اصلیاش، توهّم و نادانی، آزمندی و خشم بیجاست. در داستان های مربوط به سلم و تور در رویارویی با ایرج؛ افراسیاب در برابر اغریرث؛ کاووس در دو داستان سهراب و سیاوش؛ سودابه برای سیاوش؛ گرسیوز، گشتاسپ، قباد در کشتن سوفزای خردمند؛ هرمزد در سرکوب دوستان خانوادگی و موبدان بزرگ روزگار پدر و توطئه چینی زروان برای مهبود و پسرانش در دورهی انوشیروان و … به روشنی پدیدار میگردد.
پ) جنگ افروزی و آشوب خواهی مانند افراسیاب، کاووس، گشتاسپ و …
ت) پیمان شکنی و حریم دری و بی وفایی مانند جمشید، سلم و تور، کاووس، توس، گشتاسپ، شغاد، قباد، بهرام چوبینه، گرگین و …
ث) آزمندی که در جاه طلبی، زر دوستی و گاه هوس بازی خود را مینمایاند و این آزمندی از سلم و تور تا عربها در نبرد قادسیه بسیار آشکار است.
ج) خشم و خشونت بیجا در تراژدی های ایرج و سهراب و سیاوش از سوی سلم و تور و کاووس کاملاً هویداست. افراسیاب بارها و هرمزد در ابتدای کار به شدت مظهر این ویژگی هستند.
به نظرم شمابانوی خیلی باهوش_ آگاه_ به روز _شجاع وجذابی هستید.شاهنامه را خریدم و خواندنش را آغاز کردم .وقتی شاهنامه بتواند چنین زنی بسازد پس مرا هم میتواندآنطوری که فخر آفرین باشد بسازد.خانم بی نهایت سپاس دارم …………
استاد ارجمند خانم فخراسلام.این که کلاسها و کارگاههای خوبی یرگزار می کنید عالیست.در دانشگاه هم همه معترفند خیلی مایه می گذارید و…جای تقدیردارد.ولی این که فقط بنیاد فردوسی را قابل می دانید نوعی تبعیض ست.چه فرقی ست بین موسسات فرهنگی یا خیریه با بنیاد؟ شما برای بنیاد و کارگاههای تحصیلات تکمیلی اموزش پرورش وقت دارید ولی به ما که می رسد …شرکت در برنامه سفرهای همایشی و .. مارا رد کردید و بعد شنیدیم با بنیاد به یزد و کرمان رفتید و سخنرانی کردید. .شما بزرگوارید و شرم دارم شکایت کنم.اما در عالم همکاری انتظارهست . احتمالا دیدگاه ما ثبت نمی شود .شما هویت اهورایی دارید شکی نیست.هر چه هست از قامت ناساز بی اندام ماست حتما که ما را قابل نمی دانید.
خانم دکتر سپاس که موضعتان مشخص ست و کارگاه هاتون هم دغدغه های صادقانه خودشماست.برای خوشامد کسی و ارگانی ارزشهای اهورایی را زیرپا نمی گذارید وهرجایی نمیروید ولو به قیمت گرفتن امتیاز فرهنگی و…..ما را با بنیاد فردوسی آشنا کردید که خودش امتیازیست.شهامت شما وقاطعیتی که دارید قابل تحسینست.ما دانشجویان ادبیات افتخار میکنیم شاگرد کسی هستیم که بی احترامی به هیچ مظلومی ولو کودکان را تحمل نمیگنداین را پنج شنبه دریافتیم..کلاسهای درستون یک کنار این کارهای منحصربفرد تون هم خودش کلاسیست.حاضرجوابی تون ریای دینی بعضیها را برملا کرد.زنده باشید.درس گرفتیم.