آشنایی با کانون فردوسی در گفت و گو با دکتر آرش اکبری مفاخر

هفتۀ گذشته طی حکمی ازسوی سید کاظم موسوی بجنوردی _رئیس مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی)_ و با موافقت دکتر جلال خالقی مطلق، مدیر کانون فردوسی، دکتر آرش اکبری مفاخر به معاونت این کانون منصوب شد. کانون فردوسی _ مرکز پژوهش حماسه های ایرانی _ وابسته به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی است. به همین بهانه برای آشنایی بیشتر با این کانون و چگونگی فعالیت آن با دکتر آرش اکبری مفاخر گفت و گو کرده ایم که توجه علاقمندان را به خواندن آن جلب می کنیم.

***

لطفا خودتان را معرفی کنید:

 آرش اکبری مفاخر هستم، دکترای زبان و ادبیات فارسی و مطالعات و پژوهش های بنده در زمینۀ حماسه های ایرانی است.

منظور از حماسه های ایرانی چیست؟

منظور از حماسه های ایرانی تمام آثاری است که در ایران فرهنگی کهن با موضوع حماسه پدید آمده است. یعنی این که هر نوشته ای که در آن از ملیت ایرانی صحبت به میان آمده باشد، حال به زبان فارسی باشد یا کردی، ترکی و یا هر آن متنی که مربوط به حوزه زبان و گویش های ایرانی است با موضوع ایران ـ از آغاز حماسه‌سرایی ایرانی تا به امروزـ  در 3 حوزه ملی، تاریخی و دینی جزء حماسه های ایرانی به حساب می آید.  وظیفه و رسالت «کانون فردوسی» پژوهش درباره این حماسه ها ست. و معیار اصلی ما ایرانی بودن متن است نه صرفا زبان و گویشی خاص. اگر پیشینۀ مطالعات حماسی را مرور کنیم می بینیم که از همان آغاز، از سال 1313که سرآغاز مطالعات حماسی به طور علمی و دانشگاهی بنیان گذاشته شد بر پایۀ زبان فارسی و با محوریت شاهنامۀ فردوسی بود. همۀ پژوهش های کلان و همایش ها ی بین المللی و داخلی هم که صورت گرفته بیشتر بر این محور متمرکز بوده یعنی حماسه هایی به زبان فارسی با محوریت شاهنامۀ فردوسی. اما گسترۀ کار کانون فردوسی بسیار فراتر از این است و حماسه های فارسی جزئی از کار و برنامه های کانون فردوسی است.

کانون فردوسی چه هنگام و چگونه شکل گرفت؟

کانون فردوسی در سال ۸۶ با مدیریت استاد جلال خالقی مطلق شکل گرفت. در سال ۹۴ پس از گفتگوهایی که بنده با استاد داشتم ایشان تلاش بر فعالیتهای اجرایی و عملی کانون داشتند. پیرو این مذاکرات جلساتی در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزارشد.در سال ۹۵ چند جلسه با حضور ریاست مرکز، استاد جلال خالقی مطلق، آقای دکتر سجادی ، معاونت پژوهشی مرکز، و استاد مجیدی و بنده برگزار شد تاکید بر فعالیت جدی کانون شد و امروز شاهد کلید خوردن این فعالیتها هستیم.

شروع کار کانون فردوسی در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی چگونه بود؟

کانون فردوسی از سال 1386با چاپ شاهنامه فردوسی به تصحیح دکتر خالقی در مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، با مدیریت استاد جلال خالقی مطلق آغاز به کار کرد و فعالیت هایی که تا امروز داشته بیشتر در حوزه چاپ کتاب بوده است. شاهنامه خالقی مطلق، پژوهشهای وابسته به آن و کتابی دیگر به نام “رزمنامۀ کنیزک” که زیر چاپ است. “رزمنامه کنیزک” کتابی به زبان گورانی از حماسه های غرب ایران است. در واقع انتشارات کانون فردوسی از همین آغاز کار، حماسه های ایرانی را مورد توجه قرار داده است؛ از یکسو شاهنامه فردوسی را چاپ کرده و از سوی دیگر حماسه ای از غرب ایران به زبان گورانی. به این ترتیب آغاز فعالیت کانون فردوسی در چاپ و انتشار کتاب هایی در زمینۀ پژوهش های حماسی ایران است.

دلیل فعالیت کانون فردوسی در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی چیست؟

طی مشورت هایی که دراین چند سال با استاد خالقی مطلق داشته ایم، قرار ما این بود که مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی  به علت مرکزیت و محوریت علمی که در ایران و خاورمیانه دارد، مسئولیت پژوهش برروی حماسه‌های ایرانی را عهده دار بشود. از نظر ما مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، به چند دلیل این ظرفیت و توان را دارد و می تواند در سطح جهانی با رویکردی علمی این مسئولیت را به نحو احسن به عهده بگیرد:

اول اینکه ادبیات حماسی وابستگی شدیدی به ادبیات ایران باستان دارد. مجموعه پژوهش های ایران باستان مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی به خوبی کار کرده است و آثار منتشر شده در این حوزه به نحو تحسین برانگیزی با اقبال محققین و پژوهشگران روبرو شده است. از سوی دیگر مرکز دست اندرکار تهیه دانشنامۀ زبان ها و گویش های ایرانی هست و کار ما در کانون فردوسی، ارتباط مستقیمی با این دانشنامه دارد . مثلا دانشنامۀ گویش ها و زبان ها ، زبان بلوچی را از نظر معیار ها و ساختارهای زبانشناسی بررسی می کند، و ما در کانون فردوسی متن های حماسی بلوچی را بررسی می کنیم.

ظرفیت دیگر دائرةالمعارف بزرگ اسلامی دانشنامه فرهنگ مردم ایران است که در آن به خوبی کار شده است. تا کنون 3 جلد  از این دانشنامه منتشر شده است  و جلد چهارم و پنجم آن زیر چاپ است. در واقع مدخل های حماسی که در این دانش نامه نوشته شده، اولین طرح های کاری ما در کانون فردوسی است. مثلا ما در جلد 4 دانشنامۀ فرهنگ مردم، مدخلی به نام  «دارجنگه» داریم که سرودی حماسی مربوط به غرب ایران  است؛ یا متن های چاپ نشده ای در آنجا معرفی شده مثل “رزمنامه کنیزک” که این اثر در حدود 500 صفحه با  آوانگاری و ترجمه به زبان فارسی، یادداشت ها و نمایه ها و واژه نامه  و …. در کانون فردوسی زیر چاپ است. یا مدخل های دیگر مربوط به حماسه های دیگر زبان ها که در این دانشنامه به صورت خلاصه آمده است، اما به طور خاص و به عنوان یک کار تخصصی انشاءالله در کانون فردوسی مورد توجه قرارخواهد گرفت.

کانون فردوسی در مشهد شعبه ای دارد؟

کانون فردوسی فعلا در مشهد شعبه‌ای ندارد اما قرار است در گذر زمان این اتفاق بیافتد.  اولین همکاری کانون فردوسی با بنیادفردوسی توس رقم خواهد خورد و فعالیت های مشترکی خواهیم داشت و از آنجا که مسئولیت هر دوی اینها، کانون فردوسی و بنیاد فردوسی، با استاد خالقی مطلق است و هر دو روی حماسه های ایرانی کار میکنند، بنابراین گزینه های بسیار خوبی برای همکاری هستند. بخشی از کار و فعالیت های کانون فردوسی را ما می توانیم در بنیاد فردوسی توس انجام دهیم . مثلا برگزاری کارگاه های تخصصی مربوط به ادبیات حماسی. یعنی این کارگاه تخصصی یکبار در مشهد برگزار می شود بار دیگر در تهران و از اساتید مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی و متقابلا اساتید در مشهد و دیگر نقاط ایران بهره می بریم. نه تنها در مشهد  و تهران بلکه از هر جا که متخصصی آشنا به گویش ها و زبان ایرانی که روی متن های حماسی کار کرده باشد، کانون فردوسی از آنان استقبال و دعوت به همکاری می کند . تنها معیار اصلی کار درکانون فردوسی علم، دانش، روش شناسی و کار علمی است.

کانون فردوسی در چه زمینه هایی فعالیت می کند؟

 به طور خلاصه کانون فردوسی فعالیتهای زیر را در نظر گرفته است.

تهیه منابع دستنویس، چاپی، نوشتاری، دیجیتال، گفتاری و … در باب حماسه

تهیه و تنظیم پرونده های پژوهشی ـ علمی و آموزش پژوهشگران و ویراستاران در حوزۀ ادب حماسی

چاپ عکسی دستنویسهای گویشی و نشر پژوهشهای حماسی

چاپ مجموعه مقالات سالیانه با موضوع حماسه در رویکرد جهانی

ایجاد زیرشاخه های مطالعات مربوط به ادب حماسی، مطالعات میان رشته ای و تطبیقی با موضوع حماسه

کار اصلی کانون فردوسی چیست؟

تا اینجا مقدمات کار را بیان کردم . کار اصلی کانون فردوسی تهیه، تدوین و تولید دانشنامه ای با عنوان ادب حماسی ایران است. این دانشنامه زیر نظر ریاست مرکز، با مدیریت و سرویراستاری استاد خالقی و مدیریت اجرایی حقیراست. معیار ما در این دانشنامه ایرانی بودن (در 3 شاخه حماسه‌های ملی، تاریخی، دینی) و عدم توجه به زبان و گویشی خاص است . هدف این دانشنامه اتحاد ملی، نزدیکی اقوام به یکدیگر، توجه به ادبیات بومی و بازشناسی این ادبیات است. وقتی کاری به صورت علمی چاپ شود مورد توجه محققین قرار می گیرد. این آثار در جای خود می تواند بسیاری از مشکلات شاهنامه را حل کند و حتی گاهی اوقات این ادبیات و زبانها و گویشها به علت اینکه کمتر دست خوردگی پیدا کرده اند از نظر مسائل اساطیری اصیل تر از شاهنامۀ فردوسی به نظر می رسند. و این برای مطالعات تطبیقی ما خیلی راهگشا است.

حوزه تحقیقات و پژوهش های شما کجاست؟

 برای این کار حوزۀ ایران فرهنگی در نظر گرفته می شود.

روش شما برای جذب محققین این حوزه برای همکاری چیست؟

از افرادی که می شناسیم دعوت به همکاری می کنیم . اساتید و پژوهشگرانی که در زمینۀ ادبیات حماسی، به‌ویژه حماسه‌های گویشی، مشغول فعالیت هستند وما آنها را نمی شناسیم در یک اعلان عمومی دعوت به همکاری می‌کنیم.  به زودی فراخوانی فراهم خواهیم کرد و در آن شماره تماس و آدرس ایمیل خود را اعلام می کنیم تا دوستانی که علاقه مند به همکاری با ما هستند پیشینه تخصصی ، مدرک دانشگاهی و اطلاعات علمی و نمونۀ کارهایی که انجام داده اند را در اختیار ما قرار دهند و ما بر اساس معیارهای علمی که در کانون داریم از این بزرگواران دعوت به همکاری خواهیم کرد.

یکی از کارهای بنیادی تری که در نظر گرفته ایم، مسئله تربیت پژوهشگراست یعنی دوستان جوانی که علاقمند به حوزه حماسی هستند در کارگاه های تخصصی ما شرکت خواهند کرد. در این کارگاه های تخصصی ادبیات حماسی ایرانی درکلیت آموزش داده خواهد شد.  ممکن است در بین پژوهشگران و علاقمندان، گویشوران خاصی باشند، که بسیار مؤثر خواهند بود. این گویشوران متخصص در رویکرد تخصصی خود در حوزه  ادبیات حماسی که در گویش خودش وجود دارد – با توجه به آموزش های بنیادی و اساسی که دیده است –  کار پژوهشی خود را انجام می دهد، پرونده علمی تشکیل خواهد داد و پس از طی مراحلی وارد مقوله  نوشتن مدخل می شود.

در این کار داستان های ایرانی و حماسی در نظر گرفته شده است کسانی  هستند که فاقد تحصیلات آکادمیک اند ولی از داستان ها و حماسه ها اطلاع دارند، آنها را چگونه شناسایی می کنید؟

آنها منابع مادر ما هستند مثل یک کتابخانه اند. پژوهشگرانی که در مناطقی که حماسه های شفاهی منطقه ای رواج دارد، منابع انسانی را شناسایی می کنند و صدایشان را ضبط و ثبت می کنند.

کارگاه های آموزشی کانون فردوسی در کجا برگزار می شود؟

در حال حاضردر شهر های مشهد و تهران برگزار می شود، و بعد هم در شهر ها و دانشگاه هایی که علاقمند به همکاری باشند.

شروع برگزاری این کارگاه ها چه زمانی است؟

اولین کارگاه ما انشالله در دو هفته آینده در بنیاد فردوسی مشهد به عنوان «بررسی دست نویس های اصل و مصور شاهنامه» برگزار می شود.

اخبار فعالیت های شما به چه صورت منتقل می شود؟

از تارنمای مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی  و تارنمای  بنیاد فردوسی و کانال های بنیاد فردوسی اعلام عمومی می کنیم و علاقمندانی که می خواهند در حوزه حماسه همکاری داشته باشند از ایمیل اعلام شده با ما در تماس خواهند بود.