🟩 درباره ی جغرافیای شاهنامه ی فردوسی
🟩 درباره ی جغرافیای شاهنامه ی فردوسی
🔸 از ویژگی های حماسه ی ملی، ابهام در مکان و زمان ست و نمی توان انتظار داشت مرز و مکان های یک حماسه ی ملی مانند#شاهنامه با مرزهای جغرافیای واقعی یکسان باشد.
🔸کهن ترین روایت در باره ی تعیین مرز ایران، داستان تاریخی #آرش کمانگیر ست که در #اوستا کرده ی ۴،فقرات ۶ و ٧ و کرده ی ٩بدان اشاره شده است.
🔸در شاهنامه ی فردوسی کهن ترین روایت درین باره به تعیین مرزها ی سه قلمرو برای سه پسر در روزگار #فریدون باز می گردد و صلح میان ایران و توران در روزگار #زَو تَهماسپ دیگربار یادآور مفهوم مرز ست.
🔸در شاهنامه ی فردوسی بیت های بسیاری گویای آن است که #جیحون، مرز میان ایران و توران است.برای نمونه در داستان# سیاوش و در گریز# گیو و# فرنگیس و #کی خسرو از توران، #افراسیاب نگران است:
به هومان بفرمود کاندر شتاب
عنان را بکش تا لب رود آب
که چون گیو و خسرو ز جیحون گذشت
غم و رنج ما باد گردد به دشت
🔸 تعیین نخستین مرز میان ایران و توران در شاهنامه در روزگار پادشاهی #کی قباد و توسط #پَشَنگ صورت می گیرد؛ با یادآوری این که بهتر آن است به مرزبندی های #فریدون پای بند باشیم :
ز خرگاه تا ماورالنهر بر
که جیحون میانجی ست اندر گذر
بر و بوم ما بود هنگام شاه
نکردی بدین مرز، ایرج نگاه…
کس از ما نبینند جیحون به خواب
وز ایران نیایند ازین روی آب
البته گروهی مانند #بارتولد برین باورند که #ماورا النهر مرز سیاسی میان ایران و توران ست؛ که پس از صلح در زمان کی قباد به سرزمین ترکان پیوست.
🔸در باور اساطیری فردوسی، سرزمین توران، سرزمین های ماورا آمودریا _جیحون _ست. #خوارزمی(نیمه ی دوم قرن چهارم هجری) نیز در # مفاتیح العلوم مرز توران را “ممالک مجاور جیحون” دانسته است. بر پایه ی نقشه ها ی شاهنامه و آسیا، توران شامل چهار جمهوری #چین، #ازبکستان، #قزاقستان و # تاجیکستان می شود.
🔸بانو #حانیه ی بیرمی در کتاب ارزشمند #جغرافیای شاهنامه از کیومرث تا کی خسرو درباره ی مرزهای چین، زابلستان، مازندران و هاماوران مطالب دانشورانه ای آورده اند. برای نمونه بر پایه ی کتاب های تاریخی و جغرافیایی کهن، روشن نموده اند که به وجود #مازندران، در سه نقطه : هند، یمن، جنوب مصر و ایالات بربر اشاره شده است که البته در شاهنامه،مازندران بیشتر با هند هماهنگی می یابد.
همچنین #هاماوران با مازندران و نیز #یونان منطبق می گردد. در کتاب#زین الاخبار گُردیزی، مولف آشکارا می گوید جنگ مازندران،همان جنگ یمن ست.
استاد#پورداوود و دکتر #کریمان نیز با دلایلی #هاماوران را یمن دانسته اند.
🔸یادآوری این نکته بایسته است که فردوسی نه تنها به جغرافیای طبیعی که به جغرافیای شهری و جغرافیای سیاسینظامی (شاخه هایی از جغرافیای انسانی) نیز بسیار توجه داشته است و بَعد جغرافیایی شاهنامه نیز آمیزه ای از دانش کهن جغرافیایی همراه با باورهای اساطیری ست.
♦️#دكتر_بتول_فخراسلام؛
کارگروه دانش و پژوهش بنیاد فردوسی مشهد
و کانون شاهنامه فردوسی توس
💠#بنیاد_فردوسی_مشهد
💠#كانون_شاهنامه_فردوسي_توس
🆔 http://bonyadferdowsitous.ir/
🆔https://t.me/bonyadeferdowsitous
🆔https://www.instagram.com/bonyadeferdowsitous
🆔https://www.aparat.com/BonyadeFerdowsiMashad
